Als er één onderwerp is waar de apostelen van Jezus zich druk over maakten, dan was het wel het onderwijs over ‘de nieuwe mens’. Waarom is het toch niet zo’n bekend begrip?

Misschien komt het omdat onder de vlag van ‘de nieuwe mens’ een hele wereld nog te ontdekken is. De nieuwe mens is een verzamelbegrip. Veel onderwerpen in de Bijbel vallen onder het begrip ‘de nieuwe mens’.

Ten tweede gebruiken de apostelen ook verschillende begrippen, waardoor het onderwerp wat onzichtbaar kan zijn gebleven. Paulus zelf schrijft ook over de nieuwe schepping. En om een nieuwe mens of schepping te worden moet je een soort van geboorte ondergaan. Je moet opnieuw worden geboren en dan wel ‘van boven’, uit de Geest of uit God. Daarmee ben je ook een kind van God of een zoon van God.

Welk begrip kunnen we voor dit onderwerp het best te gebruiken? De meest gebruikelijke naam voor dit onderwerp in de kerk was het begrip ‘wedergeboorte’. Maar wie gebruikt nog het woord ‘weder’? Het is een oud woord geworden. Het lijkt me beter als we het begrip ‘de nieuwe mens’ gaan gebruiken: duidelijk en aansprekend.

Initiatief
Wie is verantwoordelijk voor die geboorte van de nieuw mens? Wie heeft het initiatief? Zoals zo vaak bij geestelijke zaken is ook deze geboorte een samenwerking tussen God en de mensen. Je zou kunnen zeggen dat God het initiatief neemt en dat de mens het initiatief overneemt. De apostel Johannes schrijft in zijn evangelie 1:13 ‘Zij zijn niet op natuurlijke wijze geboren, niet uit lichamelijk verlangen of uit de wil van een man, maar uit God’. En Paulus spreek erover dat we de nieuwe mens moeten aantrekken.

Gesprek van Jezus met Nikodemus
Dit onderwerp nieuwe mensen wordt door Jezus zelf geïntroduceerd. In een nachtelijk gesprek met één persoon, namelijk Nikodemus. Hier het verslag van dat gesprek. ‘Zo was er een farizeeër, een van de Joodse leiders, met de naam Nikodemus. Hij kwam in de nacht naar Jezus toe. ‘Rabbi,’ zei hij, ‘wij weten dat u een leraar bent die van God gekomen is, want alleen met Gods hulp kan iemand de wondertekenen doen die u verricht.’ Jezus zei: ‘Waarachtig, ik verzeker u: alleen wie opnieuw wordt geboren, kan het koninkrijk van God zien.’ ‘Hoe kan iemand geboren worden als hij al oud is?’ vroeg Nikodemus. ‘Hij kan toch niet voor de tweede keer de moederschoot ingaan en weer geboren worden?’ Jezus antwoordde: ‘Waarachtig, ik verzeker u: niemand kan het koninkrijk van God binnengaan, tenzij hij geboren wordt uit water en geest. Wat geboren is uit een mens is menselijk, en wat geboren is uit de Geest is geestelijk. Wees niet verbaasd dat ik zei dat jullie allemaal opnieuw geboren moeten worden. De wind waait waarheen hij wil; je hoort zijn geluid, maar je weet niet waar hij vandaan komt en waar hij heen gaat. Zo is het ook met iedereen die uit de Geest geboren is.’ ‘Maar hoe kan dat?’ vroeg Nikodemus. ‘Begrijpt u dit niet,’ zei Jezus, ‘terwijl u een leraar van Israël bent?’ (Johannes 3:1-9)

Nieuwe mens
Jezus spreekt ervan dat je opnieuw geboren moet worden, namelijk uit de Geest. Wat ben je dan? De apostel Paulus verbindt er een nieuwe begrip aan. Je bent dan de nieuwe mens.
Het begrip ‘nieuwe mens’ gebruikt Paulus drie keer:
Efeziërs 2:15b, 16 ‘….. om uit die twee (uit Israël en de volken) in zichzelf één nieuwe mens te scheppen. Zo bracht hij vrede en verzoende hij door het kruis beide in één lichaam met God, door in zijn lichaam de vijandschap (tussen Israël en de volken) te doden’.
Efeziërs 4:24 ‘en dat u de nieuwe mens moet aantrekken, die naar Gods wil geschapen is in waarachtige rechtvaardigheid en heiligheid’.
Kolossenzen 3:10 ‘en de nieuwe mens hebt aangetrokken, die steeds vernieuwd wordt naar het beeld van zijn schepper en zo tot inzicht komt’.

Nieuwe schepping
De apostel gebruikt ook nog een andere variant op nieuwe mens, namelijk dat je ook een nieuwe schepping wordt. Dat begrip kom je twee keer tegen:
2 Korintiërs 5:17 ‘Daarom ook is iemand die één met Christus is, een nieuwe schepping. Het oude is voorbij, het nieuwe is gekomen’.
Galaten 6:15 ‘Het is volkomen onbelangrijk of men wel of niet besneden is, belangrijk is dat men een nieuwe schepping is’.

‘Anothen’ opnieuw of van boven geboren
Het Griekse woord ‘anothen’, strong G509, komt dertien keer voor in de Bijbel. Het woord geeft de richting aan van ver naar dichtbij en wel met een plaatsbetekenis wat je kunt vertalen met ‘van boven’  of met een tijdbetekenis, van een vroeger moment af, wat je kunt vertalen met ‘overnieuw’.

Zo staat er in de Bijbel dat het voorhangsel in de tempel ‘anothen’ van boven naar beneden scheurde. Dat heeft een plaatsbetekenis. Enkele malen komt het woord anothen voor met een duidelijke tijdbetekenis.

De drie keer dat de apostel Jacobus het woord ‘anothen’ gebruikt, heeft de NBG met ‘van boven’ vertaalt. Zo heeft Jacobus het dan over een volmaakt geschenk of van de wijsheid die van boven komt. De vijf keer dat Johannes het woord anothen gebruikt vertaalt de NBG driemaal met ‘van boven’ , bijvoorbeeld bij ‘indien het u niet van boven gegeven ware’ Johannes 19:11. Alleen in Johannes 3 in 3 en 7 vertaalt met een tijdbetekenis en wel met ‘wederom geboren’. Je zou hier ook met ‘van boven geboren’  kunnen vertalen.  Temeer daar in de pastorale brief van Johannes hij het begrip ‘uit God geboren’ gebruikt.

De teksten, uit het gesprek met Nikodemus met ‘anothen’, vers 3 en 7 worden in de Nederlandse uitgaven steeds vertaald met ‘opnieuw’. Ook enkele Engelse vertalingen doen dat. Alleen the Complete Jewish Bible vertaalt ‘anothen’ zowel in vers 3 en 7 met ‘born again from above’. Een mooie vertaling!

Opnieuw geboren
Dan is er het woord ‘ana-gennao’, dat de apostel Petrus tweemaal gebruikt. Ana betekent zoiets als ‘op’. Het Griekse woord ‘ana-duo’ zou je met ‘op twee’ kunnen vertalen, d.w.z. twee per persoon. Het woord ‘gennao’ betekent geboren. Opnieuw geboren is een mooie vertaling. We worden opnieuw geboren als nieuwe mens.
1 Petrus 1:3 ‘Geprezen zij de God en Vader van onze Heer Jezus Christus: in zijn grote barmhartigheid heeft hij ons opnieuw geboren doen worden door de opstanding van Jezus Christus uit de dood, waardoor wij leven in hoop’.
1 Petrus 1:23 ‘als mensen die opnieuw zijn geboren, niet uit vergankelijk maar uit onvergankelijk zaad, door Gods levende en altijd blijvende woord’.

Verder wordt tweemaal het woord ‘paliggenesia’ gebruikt in de Bijbel. ‘Palig’ kan drie betekenissen hebben namelijk terug, achterwaarts (1), opnieuw, weer (2) en verder, anderzijds, evenzo ook (3). Het woord ‘palig’ staat wel zo’n honderd keer in de Bijbel. Twee keer wordt het dus in de Bijbel gekoppeld met geboren worden.

De eerste keer vinden we dit woord in Matteüs. De NBG vertaalt Matteüs 19:28 tot ‘Jezus zeide tot hen: Voorwaar, Ik zeg u, gij, die Mij gevolgd zijt, zult in de wedergeboorte,…’.
In de NBV heeft: ‘Jezus zei tegen hen: ‘Ik verzeker jullie: wanneer de tijd aanbreekt dat alles vernieuwd wordt,…’. Jammer dat het NBV het vlakkere woord ‘vernieuwd’  gebruikt in plaats van ‘opnieuw geboren’. Ook het volgen van Jezus heeft de NBV niet. Pijnlijk. De Engelse King James en de ASV vertalingen gebruiken het woord ‘regeneration’ en laten natuurlijk ook het volgen niet weg. ‘The message’ heeft het woord ‘recreation’.

Verder staat dit woord in Titus 3:5 ‘.. en heeft hij ons gered, niet vanwege onze rechtvaardige daden, maar uit barmhartigheid. Hij heeft ons gered door het bad van de wedergeboorte en de vernieuwende kracht van de heilige Geest,…’. Het begrip ‘bad van de wedergeboorte’ wordt breed gebruikt in vertalingen. Dezelfde Engelse vertalingen gebruiken ’the washing of regeneration’. En The Complete Jewish Bible: He did it by means of the mikveh of rebirth and the renewal brought about by the Ruach HaKodesh.

Overigens wordt het inmiddels ouderwetse woord ‘wedergeboorte’ in de Statenvertaling en de NBG vertaling  vier maal gebruikt namelijk in Mat 19,28, Titus 3:5 en in 1 Petrus 1:3 en 23. In de HSV wordt dat alleen nog bij de eerste twee teksten gedaan. Voor de andere twee verzen kiest men voor ‘opnieuw geboren’ . De NBV heeft alleen nog het woord wedergeboorte bij de tekst over het bad van de wedergeboorte.

Door de Geest geboren
Dit begrip wordt driemaal in de Bijbel gebruikt. Tweemaal tijdens het gesprek van Jezus met Nikodemus, in Johannes 3:6 en 8, zie hierboven.
En eenmaal in de brief aan de Galaten. Paulus spreekt hier over Ismaël, de zoon van Hagar, die de zoon van Sara vervolgde. De eerste was een zoon van de natuur. De tweede mens, Izaak, was een mens met een geestelijk basis, namelijk omdat hij door God was beloofd. Net zoals de nieuwe mens een geestelijke basis heeft, namelijk ‘geschapen’ door Jezus. Galaten 4:29 ‘Maar zoals de zoon die krachtens de natuur geboren werd de zoon vervolgde die krachtens de Geest geboren werd, zo worden nu ook wij vervolgd’.

Uit God geboren
Dat is een begrip die de apostel Johannes in zijn eerste pastorale brief gebruikt. In het evangelie boek wat Johannes ook schreef komt het ook één keer voor namelijk in Johannes 1:13 ‘Zij zijn niet op natuurlijke wijze geboren, niet uit lichamelijk verlangen of uit de wil van een man, maar uit God’.

De teksten uit zijn eerste pastorale brief:
1 Johannes 2:29 ‘U weet dat hij rechtvaardig is, en u moet daarom wel inzien dat ieder die rechtvaardig leeft uit God geboren is’.
1 Johannes 3:9 ‘Wie uit God geboren is zondigt niet, want Gods zaad is blijvend in hem. Hij kán zelfs niet zondigen, want hij is uit God geboren’.
1 Johannes 4:7 ‘Geliefde broeders en zusters, laten wij elkaar liefhebben, want de liefde komt uit God voort. Ieder die liefheeft is uit God geboren en kent God’.
1 Johannes 5:1 ‘Ieder die gelooft dat Jezus de christus is, is uit God geboren, en ieder die de Vader liefheeft, heeft ook lief wie uit hem geboren zijn’.
1 Johannes 5:4 ‘want ieder die uit God geboren is, overwint de wereld. En de overwinning op de wereld hebben wij behaald met ons geloof’.
1 Johannes 5:18 ‘We weten dat iemand die uit God geboren is niet zondigt. De Zoon, die uit God geboren werd, beschermt hem, zodat het kwaad geen vat op hem heeft.

Kinderen van God
In de Bijbel komt je dit begrip een flink aantal keren tegen. De mooiste tekst vind ik Johannes 1: 12 ‘Wie hem wel ontvingen en in zijn naam geloven, heeft hij het voorrecht gegeven om kinderen van God te worden’.
De vertaling van het NBG en de SV schrijven: ‘die hem aangenomen hebben’. De KJV ‘received’. Vanwege de relatie met de geboorte lijkt me ‘ontvangen’ mooier. Wat betekent ‘in zijn naam geloven’? De naam Jezus betekent ‘redder’. Geloven is (vast) vertrouwen. Dus dat je een (vast) vertrouwen hebt dat Jezus je redt. Het Griekse woord exousia dat in de NBV met ‘voorrecht’  is vertaald, kun je volgens Thayer’s Lexicon vertalen met ’the power to choice’  of ‘liberty of doing as one pleases’. Prachtig zo is het ook. Mijn vrije vertaling van deze tekst: Als je Jezus ontvangt en weet dat Hij je redder is, pak dan de uitdaging aan om kind van God te zijn.

Andere teksten met kinderen of zonen van God (tussen haakjes zet ik de letterlijk woord van de Bijbel als de vertaling afwijkt):

Psalm 73:15 ‘Maar zou ik spreken als zij, ik pleegde verraad aan Gods kinderen! (generatie van de kinderen)’
Matteüs 5:9 ‘Gelukkig de vredestichters, want zij zullen kinderen (zonen) van God genoemd worden’.
Lucas 20:36 ‘Zij kunnen ook niet meer sterven, want ze zijn als engelen en ze zijn kinderen (zonen) van God omdat ze deel hebben aan de opstanding (zonen van de opstanding)’.
Johannes 1:12 ‘Wie hem wel ontvingen en in zijn naam geloven, heeft hij het voorrecht gegeven om kinderen van God te worden’.
Johannes 11:52 ‘.. en niet alleen voor het volk, maar ook om de verstrooide kinderen van God bijeen te brengen’.
Romeinen 8:14 ‘Allen die door de Geest van God worden geleid, zijn kinderen (zonen) van God’.
Romeinen 8:15 ‘U hebt de Geest niet ontvangen om opnieuw als slaven in angst te leven, u hebt de Geest ontvangen om Gods kinderen (geadopteerde kinderen) te zijn, en om hem te kunnen aanroepen met ‘Abba, Vader’.
Romeinen 8:16 ‘De Geest zelf verzekert onze geest dat wij Gods kinderen zijn’.
Romeinen 8:19 ‘De schepping ziet er reikhalzend naar uit dat openbaar wordt wie Gods kinderen (zonen) zijn’.
Romeinen 8:21 ‘.. omdat ook de schepping zelf zal worden bevrijd uit de slavernij van de vergankelijkheid en zal delen in de vrijheid en luister die Gods kinderen geschonken wordt’.
Romeinen 8:23 ‘En dat niet alleen, ook wijzelf, die als voorschot de Geest hebben ontvangen, ook wij zuchten in onszelf in afwachting van de openbaring dat we kinderen (geadopteerde kinderen) van God zijn, de verlossing van ons sterfelijk bestaan’.
Romeinen 9:8 ‘Dat wil zeggen: ze zijn niet door hun natuurlijke afstamming kinderen van God, maar gelden als nageslacht van Abraham op grond van Gods belofte’.
Galaten 3:26 ‘want door het geloof en in Christus Jezus bent u allen kinderen (zonen) van God’.
Galaten 4:7 ‘U bent nu geen slaven meer, u bent kinderen (zoon) van God en als zijn kinderen (zoon) bent u erfgenamen, door de wil van God’.
Filippenzen 2:15 ‘opdat u zuiver en smetteloos bent, onberispelijke kinderen van God te midden van een verdorven en ontaarde generatie, waartussen u schittert als sterren aan de hemel.
Efeziërs 5:1 ‘Volg dus het voorbeeld van God, als kinderen die hij liefheeft, …’
1 Johannes 3:1 ‘Bedenk toch hoe groot de liefde is die de Vader ons heeft geschonken! Wij worden kinderen van God genoemd, en dat zijn we ook. Dat de wereld ons niet kent, komt doordat de wereld hem niet kent’.
1 Johannes 3:2 ‘Geliefde broeders en zusters, wij zijn nu al kinderen van God. Wat we zullen zijn is nog niet geopenbaard, maar we weten dat we aan hem gelijk zullen zijn wanneer hij zal verschijnen, want dan zien we hem zoals hij is’.
1 Johannes 3:10 ‘Hieraan is te zien wie kinderen van God en wie kinderen van de duivel zijn: wie niet rechtvaardig leeft, komt niet uit God voort. Hetzelfde geldt voor wie zijn broeder of zuster niet liefheeft’.
1 Johannes 5:2 ‘Dat wij Gods kinderen liefhebben weten we doordat we God liefhebben en zijn geboden naleven’.

Oude Testament
Dat je een nieuw mens kunt worden is niet iets wat Jezus heeft geïntroduceerd. In het gesprek met Nikodemus spreekt Jezus zijn verbazing er over uit dat een leraar en een groot kenner van de geschriften dit niet weet. In het Hebreeuwse deel van de Bijbel komt de gedachte dan ook al voor. Profeten als Mozes en Elia werden zelf al nieuwe mensen. En er was ook door Jeremia (31:31-34) en Ezechiël (11:19 en 36:26) geprofeteerd dat er meer zouden komen voor innerlijke verandering.

In het deuteroncanonieke boek Wijsheid, geschreven rond het begin van de jaartelling, tref je de volgende verzen:
Wijsheid 5:5 ‘Maar kijk hoe hij nu als een kind van God wordt beschouwd en het lot van de engelen deelt!
Wijsheid 12:7 ‘.. zodat Gods kinderen op waardige wijze het land konden bewonen dat u zo dierbaar was’.

Ook wordt in Psalm 82:6 en Job 38:7 en in Genesis 6:2 en 4 gesproken van de zonen van God. Hier gaat het waarschijnlijk om personen in de geestelijke wereld en niet om mensen.